Prof. Jeroen van der Hilst, internist-infectioloog in Jessa Hasselt, verwondert zich over een systematische denkfout in de bestrijding van de pandemie: de rol van superspreading events wordt onderschat. Met het versoepelen van de van de maatregelen heeft men de fout gemaakt om superspreaders terug de kans te geven.

"Ons ziekenhuis zat in het epicentrum van de epidemie. We hebben in de eerste golf meer dan 500 patiënten opgenomen  en helaas hebben we ook meer dan 100 doden te betreuren gehad. Als dienst infectieziekten hebben we de eerste opvang van de Covid-verdachte patiënten gedaan. Ik heb hier zelf een groot aantal patiënten gezien en gesproken. Uiteraard heb ik de wetenschappelijke literatuur van nabij gevolgd. Met mijn klinische ervaring in combinatie met de wetenschappelijke literatuur en de epidemiologische gegevens van de infectie ben ik echter hoogst verbaasd over de systematische denkfout dat verspreiding via aerosolen geen, of slechts een beperkte rol zou spelen in de epidemie."

"De meeste geïnfecteerde personen blijken weinig besmettelijk en geven het virus zelfs bij langdurig nauw contact lang niet altijd door. Dit komt uit verschillende onderzoeken waarbij gekeken is wat de besmettingsgraad is van gezinsleden van geïnfecteerde personen. De zogenaamde secondary case rate is slechts 12-17%."(1) 

"Wij hebben in ons ziekenhuis ook gezien door afweerstoffen te bepalen, dat het aantal medewerkers dat covid heeft opgelopen in dezelfde orde lag als in de algemene bevolking. Er is geen twijfel dat SARS CoV2 zich via droplets kan verspreiden en dat 1,5 meter afstand houden in veel gevallen voldoende is om verdere infecties te voorkomen. Echter, dat covid zich alléén of voornamelijk door droplets en via besmette oppervlakten heeft verspreidt, zoals al geruime tijd door Sciensano wordt beweerd (2), kán geen verklaring zijn voor de dynamiek van de huidige epidemie en is op basis van de huidige evidence ook niet aannemelijk."

"Het is evident dat een klein deel van de mensen een zogenaamde superverspreider is. De grote verspreiding van de epidemie heeft plaatsgevonden via zogenaamde superspreading events. Er zijn hiervan inmiddels honderden, zo niet duizenden voorbeelden. Superverspreiders blijken in staat om grote groepen mensen te besmetten als de omstandigheden hiervoor optimaal zijn."

"Uit de talrijke voorbeelden blijkt steeds hetzelfde: een superspreading event vindt plaats binnen in een afgesloten ruimte zonder luchtverversing en bij voorkeur met luchtcirculatie (airconditioning). De afstand waarbinnen mensen geïnfecteerd raken is veel groter dan 1,5 meter. Concreet betreft het kroegen, feesttenten, en gebedsruimten. In ons ziekenhuis kon een belangrijk deel van de eerste patiënten gelinkt worden aan grote carnavalsfeesten in feesttenten."

"In de buitenlucht vindt nauwelijks transmissie plaats. Hier is inmiddels ook overtuigend wetenschappelijk bewijs voor uit China, waar men bij 1.245 gevallen slechts in één geval een mogelijke transmissie in de buitenlucht heeft gevonden. Ook de grote Black lives matters protesten in Amsterdam, Rotterdam en Brussel hebben geen enkel gedocumenteerd geval van SARS-CoV2 transmissie opgeleverd."

"Een heel duidelijke aanwijzing is de inmiddels beruchte voetbalwedstrijd van Atalanta Bergamo tegen Valencia in de Champions league op 19 februari. Dit is een enorm superspreading event geweest. In het weekend voor én na deze wedstrijd zijn er in de seria A nog 16 wedstijden met publiek gespeeld zonder dat dit heeft geleid tot grote verspreiding. Wat maakte die ene wedstrijd nu zo bijzonder? Dat was het feit dat het stadion van Bergamo niet geschikt bleek voor Champions league wedstrijden en men daarom is uitgeweken naar het 56 kilometer verder op gelegen San Siro stadion in Milaan. Met bussen en openbaar vervoer zijn tienduizenden mensen heen en, vaak in een andere samenstelling, weer terug gereisd. In slecht geventileerde zeer volle bussen en treintoestellen. De grootschalige transmissie heeft plaats gevonden op weg van en naar het stadion, niet ín het stadion."

"Naast 1,5 meter wordt handenhygiëne en ontsmetten van oppervlakten gepromoot als één van de belangrijkste maatregelen. Echter, tot op heden ben ik nog geen enkel geval tegengekomen in mijn eigen klinische praktijk dan wel in de medische literatuur van besmetting via oppervlakten."

"De lock-down was erg succesvol in het beteugelen van de epidemie. Echter, met het versoepelen van de van de maatregelen heeft men de fout gemaakt om superspreaders terug de kans te geven. Er mochten weer 200 mensen bij elkaar komen binnenshuis. Het gevolg hiervan is exact wat we konden verwachten: er is een opleving in specifieke groepen in de maatschappij die in omstandigheden zijn gekomen waarin superspreading kan plaatsvinden."

"Concreet gaat het om de Turkse en Marokkaanse gemeenschap, waar er via huwelijksfeesten en moskeebezoek velen zijn besmet geraakt, arbeidsmigranten in het bijzonder degene die in afgesloten ruimte werken (vleesverwerkende industrie) en jongeren die op vakantie in bijv. Ibiza de clubs hebben bezocht. Buiten deze groepen zijn er nauwelijks besmettingen te vinden."

"Er zijn ook geen aanwijzingen dat er grote verspreiding heeft plaats gevonden tijdens winkelbezoek. De epidemiologische situatie in maart/april was in België zeer gelijkaardig aan die van het zuiden van Nederland. Een vrijwel zelfde aantal patiënten, vrijwel gelijktijdig ingaan van een lockdown. Echter, in Nederland zijn de winkels tijdens de lockdown steeds open gebleven en in er tot op heden geen mondmaskerplicht geweest. Opvallend genoeg is de epidemie in Nederland exact zoals in Belgie onder controle gekomen en als je kritisch naar de cijfers kijkt, zelfs nog wat sneller en beter. Dit zou onmogelijk zijn als verspreiding via winkelbezoek een belangrijke factor zou zijn in de transmissie."

"Inmiddels is ook vanuit verschillende delen van de wereld duidelijk dat het openen van scholen, of zelfs het niet sluiten van scholen, weinig effect heeft op de epidemie (zie oa Denemarken, Nederland, Ijsland. Als er al kinderen besmet raken, dan zijn het niet de grote verspreiders. Dit moet ook het uitgangspunt zijn van het beleid."

"Ik ben optimistisch over de vooruitzichten van een vaccin op korte termijn. Totdat dit wordt geïntroduceerd zullen we echter zinnige maatregelen moeten nemen om het virus onder controle te houden. Om het draagvlak hiervoor te behouden in de samenleving lijkt het mij ook belangrijk om onzinnige maatregelen te schrappen. Dit houdt in dat er vol moet worden ingezet op het voorkomen van superverspreiding."

"Dus geen enkele activiteit met meer dan 10 mensen in slecht geventileerde binnenruimte: geen bruiloftsfeesten, geen kerk- of moskeebezoek, geen openstelling van cafés, etc. Daar waar samenkomsten niet voorkomen kunnen worden dient er alles aan gedaan te worden om aerosolen verspreiding zoveel als mogelijk te voorkomen. Dus goede ventilatie en dragen van mondkapjes."

"Mondkapjesplicht in de buitenlucht is echter onzinnig en ondermijnt het draagvlak voor wél zinvolle maatregelen. De sterke nadruk op ontsmetten van oppervlakten heeft geen wetenschappelijke basis en kan worden verlaten. Winkelbezoek met meerdere mensen is geen gevaar voor grootschalige transmissie en kan per direct weer worden toegestaan met inachtneming van de 1,5 meter maatregelen."

"Als dit wordt gecombineerd met een laagdrempelige en snelle test-strategie, als iedereen een beetje discipline kan opbrengen en als er verstandig beleid wordt gevoerd dat ook helder wordt uitgelegd, dan zullen we het virus onder controle kunnen houden en een echte tweede golf kunnen voorkomen."

"Ten slotte zou ik hier nog mijn steun en waardering willen uitspreken aan de leden van de expertengroep, waarvan enkele op dit moment politiebescherming nodig hebben terwijl zij  grote inspanningen hebben geleverd onder bijzonder moeilijke omstandigheden in de afgelopen maanden." 

Prof. Dr. Jeroen van der Hilst

Internist-infectioloog, Jessa ziekenhuis

Prof. Immuunpathologie, Universiteit van Hasselt

De bovengenoemde tekst representeert de persoonlijke mening van de auteur en niet die van organisaties waaraan auteur is verbonden

(1) zie Lancet Infect Dis. 2020 Jun 17:S1473-3099(20)30471-0

(2) https://covid-19.sciensano.be/nl/covid-19-algemene-informatie